In de nacht van 26 oktober 2005 woedde een felle brand in een cellencomplex op Schiphol Oost waar uitgeprocedeerde asielzoekers wachtten op uitzetting. Elf gedetineerde vreemdelingen kwamen om het leven en stierven een kansloze dood. De zaak hield Nederland nog jarenlang bezig: Bij de bouw van het cellencomplex waren fouten gemaakt, het personeel was niet opgeleid om op te treden bij brand, de brandweer werd naar de verkeerde poort gestuurd enz. enz. Een aantal getraumatiseerde overlevenden werd overgebracht naar een AZC in Ulrum, Noord Groningen. Daar zocht ik hen op en hoorde hun verhalen. Het was het begin van een reeks uitzendingen voor het VPRO programma Argos:
UITZENDINGEN ARGOS
14 april 2006: Opvang Schipholbrand slachtoffers deugt niet: Minister Verdonk van Vreemdelingenzaken heeft de Tweede Kamer keer op keer verzekerd dat er uiterst zorgvuldig zal worden omgegaan met de slachtoffers van de Schipholbrand. In Argos van vandaag blijkt dat er desondanks binnen de IND (Immigratie-en Naturalisatiedienst) en bij verantwoordelijke behandelaars flinke kritiek is op de aanpak van de eigen minister. Zolang uitzetting dreigt is behandeling van de slachtoffers eigenlijk onbegonnen werk.
Uit een reconstructie van de behandeling van één van de getraumatiseerde slachtoffers blijkt overigens dat van de toegezegde zorgvuldigheid weinig terecht komt. Link naar de uitzending:
https://www.vpro.nl/argos/speel~POMS_VPRO_343532~de-zorgvuldigheid-van-minister-verdonk-argos~.html
18 MEI 2007: welke bewijzen zijn er tegen Al Jebali?
Maandag begint de rechtszaak tegen Ahmed Al J., de 24-jarige Libiër wordt verdacht van het stichten van brand in zijn cel, in het cellencomplex op Schiphol Oost met als dramatisch gevolg de grote brand op 26 oktober 2005, met 11 doden en 15 gewonden. In Argos een onderzoek naar de de bewijzen die het Openbaar Ministerie heeft verzameld tegen Al J. en in Argos ook, voor het eerst, een interview met de verdachte Al J. Link naar de uitzending:
22 FEB 2008: Nieuwe feiten in de strafzaak tegen Al Jeballi
In Argos opnieuw aandacht voor de brand in het cellencomplex op Schiphol-Oost in oktober 2005. Bij die brand kwamen 11 gedetineerde illegalen om het leven. Al. J., de Libische bewoner van cel 11, werd door de Haarlemse rechtbank schuldig bevonden aan brandstichting en veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Het gerechtshof van Amsterdam besloot eind vorig jaar dat er een nieuw technisch onderzoek moet komen naar de oorzaak van de brand. Al J. werd door het Hof voorlopig op vrije voeten gesteld. Waarom wordt de brand, die door verschillende instanties al uitputtend is onderzocht, nu opnieuw onderzocht? Vandaag in Argos: een opmerkelijke brief van het Nederlands Forensisch Instituut aan het Openbaar Ministerie, een genegeerde brandmelding van vlak vóór de brand en kritiek op het vonnis van de Haarlemse rechtbank. Link naar de uitzending:
https://www.vpro.nl/argos/speel~POMS_VPRO_2406743~verdachte-schipholbrand-deel-4-al-j-argos~.html
4 JAN 2014: OM WEIGERT SCHADEVERGOEDING AL JEBALLI:
Ahmed Isa Al Jeballi, de man die jaren verantwoordelijk werd gehouden voor het ontstaan van de Schipholbrand, maar uiteindelijk is vrijgesproken, wil nu een schadevergoeding van de Nederlandse staat. Op 14 januari dient daartoe een zaak voor het Haagse gerechtshof. Het OM weigert vooralsnog in te stemmen met een regeling. In Argos, dat eerder de zaak van Al Jeballi reconstrueerde, een terugblik en gesprekken met juristen en betrokkenen over de vraag of een schadevergoeding voor Al Jeballi terecht zou zijn. Link naar de uitzending:
In maart 2014 kwam er eindelijk een einde aan de juridische strijd rond de Schipholbrand van oktober 2005. De Lybiër, die meteen na de brand als verdachte was aangemerkt kreeg 50.000 euro schadevergoeding vanwege een onterechte detentie van 1,5 jaar. In 2013 had het Haagse Gerechtshof hem al vrijgesproken, nadat hij eerder door de rechtbank Haarlem en het Gerechtshof in Amsterdam was veroordeeld. Het Openbaar Ministerie hield jarenlang vast aan de lezing dat de brand door een per ongeluk weggegooide sigaret was ontstaan, maar het Gerechtshof Den Haag stelde vast dat de kans op brand door het weggooien van shagje gedraaid met rizla blauw juist uiterst klein is. Jarenlang was dus niet duidelijk uitgezocht dat sigaretten zich anders gedragen dan shagjes die met rizla blauw zijn gedraaid. Dat was de bizarre uitkomst na een jarenlang juridisch steekspel.
In 2010, vijf jaar na de brand verscheen bij uitgeverij Veen het boek ‘De Schipholbrand – reconstructie van een tragedie’ , dat ik samen met Bart Zuidervaart van Trouw schreef.
In 2015 verscheen een update van het boek als e-book bij uitgeverij fosfor
Begin 2013 werd het even heel spannend, toen het gerechtshof in Den Haag opnieuw uitspraak moest doen. Eerder was de Lybiër Ahmed Al Jeballi al veroordeeld tot 18 maanden cel wegens het veroorzaken van de brand, maar de Hoge Raad had dat vonnis in december 2010 vernietigd. Het Openbaar Ministerie ging opnieuw voor schuld. Kort daarop sprak het Gerechtshof de Lybier definitief vrij. De oorzaak van de brand zal daarmee dus voor altijd onbekend blijven. Bijna zeven en een half jaar was de Lybiër voor het Openbaar Ministerie de dader. Tunnelvisie? Eénvandaag interviewde mij daarover begin 2013
http://www.eenvandaag.nl/binnenland/44999/vrijspraak_in_schipholbrand
De Lybiër Ahmed Isa Al Jeballi, die ervan verdacht werd de brand te hebben veroorzaakt, was altijd heel schuw voor de pers. Het lukte mij hem te spreken, op het kantoor van zijn advocaat. Een breekbare jongen met een ontroerend verhaal. Een klein stukje uit het interview:
Voor de Humanistische omroep maakten Kees Vlaanderen, Huib Schoonhoven en ik een bijzondere film waarin zeven overlevenden van de brand( in oktober 2005) vertellen over die fatale nacht in afdeling K van het cellencomplex op Schiphol Oost. De opnames werden gemaakt op het Kootwijkerzand in de zomer van 2006, de uitzending was op 23 oktober 2006. Link naar de film:
In november 2010 adviseerde de advocaat generaal bij de Hoge Raad de strafzaak te heropenen. Een enorme verrassing. Ik werd daarover geïnterviewd in Nieuwsuur: